Thử thách không cà phê

Vấn đề

Năm mới, chúc mọi người có thật nhiều sức khoẻ để làm được nhiều điều, đạt được nhiều thành công rực rỡ hơn nữa. Đây cũng là bài viết mở đầu cho năm 2025 nên hãy khoan nói về công việc, thay vào đó chúng ta hãy cùng nhau thảo luận một vấn đề mà tôi tin rằng có rất nhiều người quan tâm. Đó chính là Cà phê. Tại sao ư? Đã là lập trình viên thì ai mà không một lần dùng nó chứ!

Có một câu nói rất ấn tượng: "Ở Việt Nam, cứ ra đường là thấy quán cà phê". Văn hoá cà phê ở nước ta là một điều gì đó rất đồ sộ, cà phê phổ cập đến từng ngóc ngách trên đất nước hình chữ S: này. Nếu bạn thường xuyên uống cà phê, không có gì để nói. Nhưng nếu bạn chưa từng uống thì tôi tin chắc rằng hơn một nửa số người bạn quen biết, họ vẫn thường xuyên sử dụng, thậm chí là dùng mỗi ngày.

Theo thống kê của Trung tâm Thông tin Công nghệ và Thương mại. Việt Nam là một quốc gia có tỷ lệ tiêu thụ cà phê lớn. Dữ liệu từ Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (Vicofa), tiêu thụ cà phê bình quân đầu người tăng từ 1,7 kg cà phê năm 2015 lên gần 3 kg cà phê trong năm 2023. Dự báo tiêu thụ nội địa giai đoạn 2025-2030 sẽ tăng với tốc độ tăng bình quân khoảng 6,6%/năm.

Với tất cả lý do đó, thật đơn giản để tin rằng tôi là tín đồ cà phê nếu không muốn nói là "nghiện". Trong một số bài viết trước, tôi đã chia sẻ với mọi người về quá trình "chơi" cà phê của mình. Từ một đứa uống cà phê còn run rẩy tay chân cho đến thời điểm mà mình tiêu thụ cả nửa lít cà phê mỗi ngày. Nhưng để nhớ được quãng thời gian sử dụng liên tục chắc chỉ quanh quẩn từ 3 năm trở lại đây.

Thời gian đấy cà phê như một thức uống hàng ngày, nước lọc có thể quên uống nhưng cà phê thì chắc chắn là không, kể cả cuối tuần hay các dịp nghỉ lễ. Ban đầu liều lượng cà phê mà tôi dùng khá thấp, chỉ 10-12g cà để cho ra một cốc 150ml bằng phương pháp Pour Over. Đặc điểm của cách pha này là giữ lại mùi và nốt sáng của hạt, trong khi thành phẩm cho ra rất dễ uống vì nó loãng như một tách trà hay thậm chí còn nhạt hơn. Đồng nghĩa với lượng caffeine tương đối dễ chịu.

Caffeine là một chất có trong cà phê. Khi tiêu thụ và cơ thể nó kích thích hệ thần kinh trung ương và có thể dẫn đến sự phụ thuộc nhẹ về thể chất. Mặc dù chúng ta nghe nhiều đến khả năng nghiện cà phê mà phần lớn mọi người tin rằng đó là do chất caffeine. Nhưng trên thực tế caffeine thường không được coi là chất gây nghiện. Vậy nhưng việc tiêu thụ caffeine thường xuyên có thể gây ra các triệu chứng khi ngừng sử dụng đột ngột, chẳng hạn như đau đầu, mệt mỏi và khó chịu.

Một thời gian sau đó, không biết vì lý do gì mà lượng cà phê tiêu thụ hàng ngày tăng lên. Có thời điểm mỗi ngày tôi dùng đến 30g cà phê với cùng phương pháp. Sau đó tôi lục lại chiếc máy espresso cầm tay đã mua từ hơn 1 năm trước để dùng. 1 cốc espresso lúc này cần 18-20g cà, nhưng vì cách chiết xuất và thành phẩm chỉ rơi vào mức 55-60ml nên vị rất đậm, lượng caffeine lúc này cũng tăng lên rõ rệt. Nếu đủ sức để uống hết trong 1 lần nhấp môi thì tin tôi đi, chỉ vài ba phút sau bạn sẽ cảm nhận được sự thay đổi rõ rệt của trí óc.

Bạn có thể thấy tôi sử dụng cà phê hàng ngày. Vậy những lúc ra ngoài như đi chơi, du lịch, về quê... thì lấy đâu ra mà uống? Thật ra là vẫn có đấy! Tôi đã chuẩn bị hết dụng cụ cần thiết để pha chế hết cả rồi. Đa số chúng đều là đồ cầm tay nhỏ gọn và chỉ cần bột cà phê, nước nóng thì đi đâu vẫn có thể làm được. Nếu điểm đến phù hợp với cách nào thì tôi sẽ mang theo dụng cụ tương ứng. Hoặc cũng có thể pha sẵn từ nhà mang đi.

Chuyện cứ thế tiếp diễn nếu như không đến một ngày...

Dấu hiệu thiếu caffeine

Đó là những ngày hè của năm 2022. Trời nóng như thiêu đốt còn thời sự thì liên tục cảnh báo những đợt hạn hán kỉ lục. Hôm đó là cuối tuần, sau khi ngủ dậy một lúc thì bị đau đầu dữ dội, nhưng mà không thể nghĩ ra được tại sao. Vì phải có nguyên nhân gì xuất phát từ hôm qua như đi nắng hay tiếp xúc với người cảm cúm thì mới có nhiều khả năng. Nhưng không! Chẳng dính vào trường hợp nào cả.

Do không chịu được nên phải uống thuốc. Phải nói nhạy thật, chỉ 10 phút sau cơn đau dịu dần và gần như biến mất. Cái cảm giác lâng lâng và nhẹ đi trông thấy. Tò mò, tôi mới nhìn vào thành phần của thuốc thì thấy nó chứa đến 65mg caffeine. Ồ, cảnh tượng này thật quen thuộc.

Hãy thử làm một phép tính. Tôi dùng hạt Arabica, lượng caffeine trong nhiều báo cáo chỉ ra ở mức 1-2% trên tổng khối lượng. Với cả lượng chiết xuất không thể nào đạt 100% nên giả sử hiệu suất chỉ ở mức 50% thì ta có 18 * 1% * 50% = 0.09g = 90mg. Ồ, vậy là viên thuốc mình uống gần cấp đủ lượng caffeine thường ngày rồi sao?

Như đã nói caffeine là một chất kích thích. Khi vào cơ thể, nó được hấp thụ rất nhanh chóng. Mang đến sự tỉnh táo và tập trung. Ngược lại khi thiếu, mạch máu bị co lại gây ra các chiệu chứng đau đầu, buồn nôn, mất khả năng tập trung và nhiều cái khác nữa. Từ lúc đó nhận ra rằng mình đã có triệu chứng của người phụ thuộc vào caffeine.

Biết là một chuyện nhưng làm gì tiếp theo lại là chuyện khác. Nhiều bài báo ra rả thông tin caffeine không gây nhiều tác hại khi sử dụng lâu dài. Trên thực tế, cà phê được sử dụng rộng rãi ở khắp nơi trên thế giới, điều đó càng chứng tỏ nó là một phần không thể thiếu với nhiều người. Cái gì cũng có hai mặt, bên cạnh sự tỉnh táo, khả năng tập trung thì chúng ta phải trao sự phụ thuộc vào nó. Nhưng để đến mức ảnh hưởng đến cuộc sống thì cần phải xem xét lại cách dùng của mình. Đấy là lý do cho:

Thử thách không cà phê

Khoảng hơn một năm trước, ý nghĩ không dùng cà phê nữa đã nhen nhóm hiện lên trong đầu. Với một con nghiện lâu năm điều này quả thực rất khó, nghĩ đến thôi đã thấy nản. Mới là thói quen đã khó bỏ rồi chứ đừng nói đến hội chứng vật vã của người phụ thuộc. Những lúc như thế có thể hiểu được cảm giác của người hút thuốc lâu năm.

Cho đến một ngày, tôi hạ quyết tâm không sử dụng cà phê nữa, một thói quen mỗi bữa sáng. Gần trưa, chiệu chứng đau đầu bắt đầu xuất hiện và nó trở nặng nhanh hơn bao giờ hết. Lúc sắp đến giờ ăn, thì cảm giác mình đã không còn là chính mình nữa. Không thể tập trung nổi, chóng mặt và cảm giác buồn nôn xuất hiện.

Đến chiều, mọi thứ trở nên trầm trọng hơn và tôi chỉ ước rằng mình có ngay một ly cà phê lúc đó. Hoặc bất cứ thứ gì có chứa caffeine. Đến gần giờ về, cơn đau dịu dần nhưng cảm giác mệt mỏi vô cùng và vẫn chưa thể tập trung vào việc gì.

Buổi tối hôm đó, cơn đau dai dẳng kéo dài. Tôi băn khoăn mình có nên mua một lon nước tăng lực (vì tăng lực cũng chứa caffeine). Hớp ngụm đầu tiên, cái cảm giác thèm thuồng hiện lên rõ mồn một, không chần chừ gì nữa mà tu hết luôn cả lon. Sau đó cơn đau dịu đi đáng kể, ngồi thêm một lúc trước khi đi ngủ vì quá mệt mỏi.

Qua ngày hôm sau, vì đã chuẩn bị tinh thần cùng với quyết tâm không đụng đến cà phê nên tâm lý vững hơn một chút. Sức người thật phi thường, nếu hôm qua đã hứng chịu một cơn đau thì hôm nay phải chịu được tốt hơn. Đến ngày thứ 3 thì cường độ đã giảm đi một nửa. Nếu cứ tiếp tục, chắc chắn cà phê chỉ còn là dĩ vãng.

Nhưng mục đích không phải là bỏ, mà chỉ là một thí nghiệm nho nhỏ của cơ thể. Sau đó tôi đã dùng lại như bình thường.

Lần thứ 2 mới diễn ra cách đây không lâu, trong dịp tết nguyên đán vừa qua. Từ trước tết đã quá bận rộn, đi đây đi đó nên không phải lúc nào cũng có thời gian để ngồi pha cà phê. Thế là tôi nghĩ sao không thử lặp lại thí nghiệm giống năm ngoái xem thế nào? Nếu có thể thì bỏ hẳn luôn cũng được ấy chứ! Nghĩ là làm, tôi không pha thêm cốc cà phê nào nữa.

Cũng như lần trước, chỉ sau một ngày cơ thể xuất hiện các triệu chứng đau đầu kèm theo trạng thái uể oải. Sẵn có nước chè xanh ở nhà thì uống vài cốc. Rồi các buổi nhậu và ngủ nghỉ nên cơn đau dần bị quên lãng. Nhiều ngày sau đó cơn đau thường xuất hiện vào buổi trưa và biến mất sau khoảng 1-2 tiếng. Có thể nói lần này dễ thở hơn nhiều so với lần trước.

Lúc này tôi mới đặt câu hỏi: Tại sao lại cần phải bỏ? Cà phê không xấu, mà mình chỉ đang quá lạm dụng nó quá mức. Cà phê giúp mình tỉnh táo để làm việc. Như vậy vấn đề không nằm ở việc phải bỏ, mà chỉ là cách dùng từ trước đến nay của mình.

Vì vậy sau 7 ngày, tôi đã bắt đầu dùng lại cà phê nhưng với liều lượng giảm đi một nửa. Trước đây mỗi ngày đều dùng 18-20g cà phê thì giờ đây tôi chỉ dùng 9g cà để pha cho mình một cốc Lattle chào ngày mới. Và bạn biết gì không, 9g vẫn là quá ổn, vừa giảm được lượng caffeine, vừa giúp mình tỉnh táo.

Lời khuyên cho những ai đang rơi vào hoàn cảnh tương tự

Qua bài viết này tôi chỉ muốn khẳng định: nếu bạn là một người dùng cà phê lâu năm, bạn hoàn toàn có thể tham gia thử thách không cà phê. Nhưng nếu để đến mức đảo lộn cuộc sống thường ngày thì cần phải xem lại cách dùng của mình. Có phải bạn đang lạm dụng quá mức thay vì nhặt nhạnh ra được những lợi ích của nó?

Tuy nhiên, việc cai nghiện caffeine không phải là dễ. Bạn sẽ phải đối mặt với chiệu chứng của việc hao hụt caffeine như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, mệt mỏi... Vì là người đã trải qua, tôi rút ra được một số kinh nghiệm sau.

Đầu tiên quan trọng nhất là tìm được thời điểm thích hợp. Tránh thời gian cần xử lý việc quan trọng. Bạn có thể lựa chọn thời gian cuối tuần hoặc trong kì nghỉ dài để giảm thiểu rủi ro. Theo các nghiên cứu, triệu chứng của việc thiếu caffeine sẽ hết sau khoảng từ 2-9 ngày tuỳ vào mỗi người. Như vậy trong thời gian đó bạn sẽ phải đối mặt với các triệu chứng dữ dội nhất vào những ngày đầu, sau đó giảm dần vào các ngày tiếp theo. Đó cũng là lý do tại sao nên xác định một ngày nghỉ dài để nghỉ nghơi cho hợp lý.

Hãy chuẩn bị phương án dự phòng. Nếu đang tiêu thụ một lượng lớn caffeine hàng ngày mà đột ngột dừng lại, triệu chứng có thể xuất hiện một cách cực đoan. Vì thế hãy chuẩn bị thuốc giảm đau, hoặc các nguồn bổ sung caffeine thay thế nhưng với tỉ lệ thấp... Ngoài ra còn một cách giảm thiểu rủi ro này hơn là:

Giảm lượng tiêu thụ caffeine hàng ngày xuống mức tối thiểu. Ví dụ mỗi ngày bạn đang uống 18g, hãy thử giảm xuống 10g, 5g... để tránh gây áp lực đột ngột lên cơ thể. Tin tôi đi, nếu bạn đang dùng nhiều hơn mà đột ngột dừng lại thì chẳng khác nào sống dưới địa ngục.

Một điều nữa cũng quan trọng không kém là nên báo cho mọi người xung quanh biết rằng mình đang cai cà phê. Nếu ở trạng thái bình thường, bạn sẽ thấy điều này thật thừa thãi. Nhưng đến khi triệu chứng xuất hiện, bạn sẽ trở nên cáu gắt hoặc khó tính hơn ngày thường. Thậm chí có thể có những hành động tổn thương đến người khác.

Cuối cùng, nếu bạn đã từng trải hoặc chuẩn bị trải. Hãy để lại cảm nghĩ của mình ở phần bình luận nhé. Ngoài ra nếu còn có lời khuyên nào thì hẳn là chúng tôi sẽ rất muốn được lắng nghe. Chúc các bạn một ngày làm việc vui vẻ bên chiếc cà phê thơm ngon dành cho mình!